Kennis als tool en niet (langer) als doel
May 09, 2023
door Steven
Ik zat deze week met mijn dochter in de tuin en zei: 'Geen enkel dier gaat ooit naar school, evenmin krijgen planten of bomen les en toch doen ze het allemaal perfect!'
Het is een inzicht dat me al jaren bezig houdt en dat telkens weer op een diepere laag iets meer onthult over de essentie van het leven en de rol van educatie daarin. Hoe meer ik mijn geest open voor de werkelijkheid van de natuur, hoe dieper ik zink in een niet-weten en niet-meer-hoeven-te-weten. Niets kan in mijn beleving tippen aan de natuur. Geen enkele door de mens vervaardigde tool of machine kan wat mij betreft tippen aan de schoonheid van de natuur. In de natuur is een intelligentie aanwezig die onze mind overstijgt. Via meditatie, muziek en andere kunstvormen heb ik wel al ervaren dat we als mensen dichter bij deze intelligentie kunnen komen.
Zoveel kennis, zoveel vragen
Ik was als jongere erg wetenschappelijk georiënteerd. Toen ik zeventien was, dacht ik: 'Als het niet bewezen is, geloof ik het niet'. De wetenschap was mijn houvast in hoe ik naar de wereld keek. Toen mijn vader stierf werd deze mindset in één klap van de kaart geveegd. Daar stond ik dan, met tonnen kennis, maar zonder antwoorden op de vele vragen die hoorden bij deze nieuwe fase in mijn leven. Het was een fase waarin ik, met de kennis die ik me had eigengemaakt, geen richting meer vond. 'Waartoe dient kennis dan eigenlijk?', vroeg ik me af. 'Waarom gaan we naar school?'
Geen doel, wel een tool
Vandaag liep ik te mijmeren en bedacht: kennis is een tool, geen doel. Meteen voelde ik het contrast met mijn eigen schoolloopbaan, waar punten verzamelen de norm leek en hét doel. Er viel schijnbaar niks anders te doen dan studeren en antwoorden reproduceren. Antwoorden die de lesgevers ons voorgekauwd hadden. Zelf kritisch nadenken, meerdere creatieve oplossingen bedenken voor een probleem, andere opinies naar waarde leren schatten... niets daarvan was ooit aan bod gekomen.
Het leven leerde me ondertussen gelukkig dat er vaak heel wat antwoorden bestaan voor een probleem of uitdaging. En dat bewust eens kijken door een andere bril, me vaak instant uit een schijnbaar ingewikkelde denklus of situatie kan helpen. Ik leerde dat een kritische bril opzetten nogal cruciaal is in deze maatschappij, waar bijvoorbeeld reclameboodschappen ons dagelijks om de oren vliegen en ons trachten te verleiden om onze waardevolle producten te vervangen door het nieuwste van het nieuwste. Ik prijs me gelukkig dat ik nog heel wat oudere spullen in huis heb, die een ziel hebben. Spullen die ik erfde van mijn ouders en grootouders, of die ik van vrienden cadeau kreeg. Hip of glanzend zien ze er niet uit, maar ze kunnen wel een verhaal vertellen dat menig nieuw item met blozende jonge kaakjes laat staan.
Ik ben ook dankbaar dat ik heb leren luisteren naar andere meningen, en dat ik geleerd heb ze in vrede naast de mijne te laten bestaan. Het heeft mijn begrip verbreed en mijn hart en geest verrijkt, wat meer verbondenheid creëerde tussen mij en mijn medemens en een zachtere blik naar de toekomst.
Dienstbaarheid als rode draad
Kennis als vooropgezet doel, neen, ik geloof er niet meer in. Kennis inzetten als tool, daarentegen, daar resoneert iedere cel in mijn lijf mee. Kennis gebruiken om dienstbaar te kunnen zijn aan onszelf, onze geliefden en andere medemensen, omdat dienstbaarheid kiezen als rode draad misschien wel het meest zinvolle is wat we met ons leven kunnen doen.
Dan denk ik aan mijn grootmoeder die geduldig mijn broeken herstelde, mijn ouders die dagelijks vers voor me kookten, of mijn tante die me bij iedere verjaardag een nieuw paar sokken breide. Dan denk ik aan de bakker, de garagist en de loodgieter, de oogarts en mijn wijze antroposofisch huisarts. Ik denk aan de vuilnisman, de bioboer, de muzikant, de dakdekker, de inspirerende spreker, de straathoekwerker, de uitvinder van de stoommachine, enzovoort.
Mijn leven is wat het is dankzij mensen die hun talent en zorg met de wereld deelden en delen. Mensen die een aanzienlijk deel van hun levensuren ten dienste stelden en/of stellen van anderen en het geheel.
Om te kunnen doen wat we doen, hebben we weliswaar een zekere dosis kennis nodig, maar vaak gaat het om kennis die verbonden is met het domein waarin we werkzaam zijn. Kennis die ons in staat stelt om dienstbaar te kunnen zijn in ons veld van expertise, om zo nog beter de rol op te kunnen nemen die voor ons is weggelegd. Wanneer we werkelijk dienstbaar zijn aan het geheel, overstijgen we onszelf en verbinden we ons van hart tot hart.
'Iedereen is een genie. Maar als een vis wordt beoordeeld op zijn vaardigheid om in bomen te klimmen, zal hij zichzelf zijn hele leven als een mislukkeling beschouwen.' - Einstein
Kunnen we (weer) leren vertrouwen dat ieder mens gewired is voor één of meer specifieke bijdragen, zoals alles in de natuur bedraad is voor een bepaalde taak of bijdrage aan het geheel?
Kunnen we vertrouwen en geloven dat de intelligentie die achter dit hele universum schuilgaat, die de aarde laat draaien rond de zon en de maan rond de aarde, dat die krachtbron ook ieder mens perfect schept voor zijn of haar rol op aarde?
Kunnen we voelen dat we geen punten hoeven te verdienen om onze waarde te bewijzen, omdat we eigenlijk al gewonnen hebben van bij het begin van ons bestaan? Kunnen we inzien dat we allemaal al perfect en inherent waardevol zijn, van zodra we in de baarmoeders van onze moeders beginnen te groeien, gestuwd door dezelfde kracht die ons hele lichaam bouwde?
Waarom zijn we beginnen geloven dat een vooropgesteld schoolcurriculum sowieso een meerwaarde en dus een voorwaarde is om tot optimale ontwikkeling te komen? Het is onder het mom dat alle kinderen dezelfde kansen moeten krijgen. Met dat laatste ben ik het uiteraard helemaal eens. Ieder kind verdient dezelfde kans om zich te ontwikkelen tot zijn of haar volste potentieel. Maar is dat potentieel vast te leggen in eindtermen? Menselijk bedachte eindtermen verdwijnen in het niets, vergeleken met de intelligentie die écht aan het werk is. Die eindtermen kunnen ook niet op tegen de waarden en talenten die we als mens broodnodig hebben om in onze maatschappij de rijkdom en deugd van een samen-leving te ervaren. Een samenleving waar verbondenheid en liefde de norm zijn en we elkaars leven optillen door het beste van onszelf te geven.
Een nieuw paradigma
Wat zou er gebeuren als we weer zouden vertrouwen dat elk kind de kennis tot zich zal nemen die het nodig heeft om uit te groeien tot de beste versie van zichzelf? Wat als we een meer nederige positie zouden innemen ten aanzien van het natuurlijke leerproces dat zich wil ontvouwen? Wat als we zouden geloven dat het als volwassenen onze voornaamste taak is om met oprechte nieuwsgierigheid en verwondering te kijken naar de talenten en waarden die elk kind komt leven, en te onderzoeken hoe we het kind daarin het beste kunnen aanmoedigen en ondersteunen? Welke samenleving zouden we dan creëren? Hoeveel weerstand zouden we kunnen vermijden op school, door te vertrouwen dat kinderen weten (of met wat begeleiding kunnen ontdekken) welke kennis zij nodig hebben voor hun opdracht in dit leven? Als tool dus, niet als op zich staand doel. Hoeveel vreugde zou er ontstaan op scholen wanneer de leerbegeleider enkel gemotiveerde leerlingen zou hebben? Hoe groot zou de dankbaarheid zijn van de jongere generatie, naar de ouderen die hun kennis met heel hun hart willen doorgeven, ten dienste van de volgende generaties?
Ik vraag het me af en heb een diepe drang om het samen met jullie verder te ontdekken en vorm te geven. Het is tijd.
Via Wonderwijs verleggen we graag mee een steen in de snel stromende rivier die momenteel doorheen het educatielandschap kronkelt. Van harte welkom om mee te stromen en onderweg ook jouw steen te verleggen.
